วิญญาณลักขณปัญหา ที่ 12

สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดี มีพระราชโองการตรัสว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้ประเสริฐด้วยญาณปรีชา อันว่าลักษณะแห่งวิญญาณเป็นประการใด
พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราสมภารผู้
ประเสริฐ วิญญาณเมื่อจะบังเกิดนั้น วิชานนลฺกขณํ มีลักษณะว่ารู้
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดี มีพระราชโองการตรัสว่า นิมนต์พระผู้เป็นเจ้า
กระทำอุปมาให้แจ้งก่อน
พระนาคเสนถวายพระพรอุปมาว่า มหาราช ดูกรบพิตรพระราชสมภาร เปรียบปาน
ประดุจบุรุษไปยืนอยู่ที่หนทางสี่แพร่งอันใหญ่ บุรุษสตรีจะมาแต่ทิศเหนือใต้ ตะวันตกตะวันออก
ประการใดก็เห็นสิ้นรู้สิ้น ยถา มีครุวนาฉันใด วิญญาณนี้มีอุปไมยดังนั้น จักขุจะเห็นรูป
วิญญาณ ก็รู้ โสตะจะฟังเสียง วิญญาณก็รู้ ฆานะจะดมกลิ่น วิญญาณก็รู้ ชิวหาจะชิมรส
ิวิญญาณก็รู้ กายจะถูกต้องโผฏฐัพพะสิ่งอันควรจะถูกต้องด้วยกาย วิญญาณก็รู้ มโนน้ำใจจะ
คิดธรรมอันสุขุมบัญญัติในใจ วิญญาณก็รู้ บพิตรพึงทราบพระทัยเถิดว่า วิญญาณเมื่อบังเกิดมี
ลักษณะรู้
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดี ได้ทรงฟังก็มีพระทัยโสมนัสปรีดา มีพระรางโองการ
ตรัสว่า กลฺโลสิ สธุสะผู้เป็นเจ้าวิสัชนามานี้สมควรนักหนา ในกาลบัดนี้
วิญญาณลักขณปัญหา คำรบ 12 จบเท่านี้

วิตักกลักขณปัญหา ที่ 13

สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้าพระนาคเสนผู้ประเสริฐ วิตกฺโก อันว่าวิตกเมื่อบังเกิด กึ ลกฺขโณ มีลักษณะ
เป็นประการใด
พระนาคเสนจึงวิสัชนาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภารผู้ประเสริฐ
วิตกเมื่อจะบังเกิดนั้น อปฺปนลกฺขโณ มีลักขณะสืบต่อในอารมณ์

สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นกษัตริย์ ตรัสนิมนต์ให้พระนาคเสนกระทำอุปมาอุปไมยไป
พระนาคเสนก็วิสัชนาแก้ไขด้วยอุปมาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร
เปรียบปานดุจช่างไม้ย่อมกระทำไม้สืบต่อในที่ต่อให้เนื่องกันฉันใด วิตกนี้มีลักษณะสืบต่อเนื่องต่อไป
ดุจช่างไม้สืบต่อตัวไม้กระทำให้แนบเนียนกันในที่ต่อนั้น จบทราบในพระราชสันดานด้วยประการดังนี้
สมเด็จพระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดีก็ทรงพระโสมนัสตรัสว่า กลฺโลสิ สธุสะสมควรแล้ว
วิตักกลักขณปัญหา คำรบ 13 จบเท่านี้

วิจารลักขณปัญหา ที่ 14

่ ราชา สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสถามว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้ประเสริฐ วิจารเมื่อบังเกิดนั้น กึ ลกฺขโณ มีลักษณะประการใด
พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า มหาราช ดูรานะบพิตรพระราชสมภารผู้ประเสริฐ
วิจารเมื่อบังเกิดนั้น อนุมชฺชนลกฺขโณ มีลักษณะลูบคลำไปตามวิตก ขอถวายพระพร
พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นประชากร จึงนิมนต์ให้พระนาคเสนกระทำอุปมา
ส่วนว่าพระนาคเสนก็ถวายพระพรอุปมาว่า มหาราช ดูรานะบพิตรพระราชสมภาร
ดุจกังสดาลอันบุคคลเอาสันดาบเคาะดังกันเข้าแล้ว เสียงดังเป็นกังวานครวญเบา ๆ นั้น วิตกมี
ลักษณะดุจแรกเคาะด้วยสันดาบดังกังเข้านั้น วิจารมีลักษณะดุจกังวาน อันคร่ำครวญอยู่นั้น
เหตุนี้จึงว่า วิจารนั้นมีลักษณะลูบคลำตามวิตกนั้น ขอถวายพระพร
พระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดีทรงฟังก็ทรงพระสโมสรโสมนัสตรัสว่า กลฺโลสิ สมควร
แล้ว พระผู้เป็นเจ้า
วิจารลักขณปัญหา คำรบ 14 จบเท่านี้
จบตติยวรรค